Nörodejeneratif Hastalıklar
Nörodejeneratif hastalıklar, öncelikle beyin hücreleri olan nöronları etkileyen, ilerleyici ve genellikle tedavi edilemeyen bir grup hastalığı tanımlayan bir terimdir. Nöronlar, beyin ve omurilikten oluşan merkezi sinir sisteminin temel yapı taşlarıdır. Bu hücreler hasar gördüğünde veya öldüğünde, çoğunlukla kendilerini yenileyemezler; bu da kalıcı işlev kaybına yol açar.
En yaygın nörodejeneratif hastalıklar arasında:
- Alzheimer hastalığı,
- Parkinson hastalığı ve
- Huntington hastalığı yer alır.
Bu hastalıklar sinir hücrelerinin zamanla bozulmasına veya yok olmasına neden olur. Bu durum, bireyde hareket bozuklukları (örneğin ataksi) ya da bilişsel gerileme (örneğin demans) gibi ciddi belirtilere yol açar.
Özellikle demans, nörodejeneratif hastalıkların en yaygın sonucu olup, Alzheimer hastalığı demans vakalarının yaklaşık %60–70’ini oluşturmaktadır. Bu hastalıklar, hem hastalar hem de aileleri için uzun süreli bakım ve destek gerektiren, yaşam kalitesini ciddi ölçüde düşüren durumlardır.
Nörodejeneratif hastalıkların belirtileri nelerdir?
Nörodejeneratif hastalıkların belirtileri çok çeşitlidir. Bazı belirtiler bir nörodejeneratif hastalıkla doğrudan bağlantılı iken bazıları belirli tıbbi testler yapılmadan bir nörodejeneratif hastalıkla bağlantılı olduğu anlaşılamaz. Genel olarak, farklı hastalık türleri aşağıdaki belirtilere neden olur:
- Demans tipi hastalıklar : Bunlar kafa karışıklığına, hafıza kaybına, düşünme veya konsantre olmada zorluğa ve davranış değişikliklerine neden olur.
- Demiyelinizan hastalıklar : Yaygın semptomlar arasında karıncalanma veya uyuşma, ağrı, kas spazmları, güçsüzlük ve felç, koordinasyon sorunları ve yorgunluk bulunur.
- Parkinson tipi hastalıklar : Bunlar genellikle hareketlerde yavaşlama, tremor (para sayma şeklinde titreme) , denge sorunları, adımların sürüklenmesi ve kambur duruş gibi belirtileri içerir.
- Motor nöron hastalıkları : Bunlar beyninizin ve sinir sisteminizin kas kontrolünden sorumlu kısımlarını etkiler. Bu bölgelerdeki nöronlar öldüğünde kas kontrolünüzü kaybedersiniz. Bu da güçsüzlüğe ve sonunda felce neden olur.
Belirtiler Neden Bu Kadar Farklılık Gösterebiliyor?
Nörodejeneratif hastalıkların belirtileri, aynı rahatsızlığa sahip kişiler arasında bile büyük ölçüde değişebilir. Bunun birkaç nedeni vardır:
- Her insanın beyni benzersizdir. Hiçbir beyin birbirinin aynısı değildir; her bireyin beyni kendine özgü şekilde gelişir ve çalışır. Bu nedenle aynı sağlık durumu, farklı kişilerde farklı belirtilerle veya etkilerle kendini gösterebilir.
- Nörodejeneratif hastalıklar birçok farklı nedenden dolayı ortaya çıkar. Olası nedenler, aynı türdeki durumlar arasında bile bu durumlar için büyük ölçüde değişebilir.
- Belirtiler, neyin etkilendiğine bağlıdır. Beyninizin veya sinir sisteminizin etkilenen kısımları, bu durumların belirtilerini belirler.
Nörodejeneratif Hastalıklara Ne Sebep Olur?
Bazı nörodejeneratif hastalıkların tek bir sebebi varken, birçok durumda tek bir nedene bağlı değildir. Yapılan araştırmalar nörodejeneratif hastalıklara muhtemelen birden çok faktörün katkıda bulunduğunu göstermektedir. Bazen de hastalığın tam sebebi anlaşılmayabilir. Nörodejeneratif hastalıkların nedenleri veya risk faktörleri şunlardır:
- Yaş : Bu genellikle nörodejeneratif hastalıkların gelişmesinde en önemli faktördür. Bu durumların yaşla güçlü bağları vardır. Yaşınız ne kadar büyükse, ortaya çıkmaya ihtimali o kadar yüksektir. Bazı dejeneratif beyin hastalıkları hayatın erken dönemlerinde başlayabilir, ancak bu daha az yaygındır.
- Genetik : Nörodejeneratif hastalıkların nedenlerinden biri de genetik yatkınlıktır. Çoğu nörodejeneratif hastalığın aile geçmişiyle bağlantılıdır. Nörodejeneratif hastalıklara neden olan bazı genler aile bireylerinden kalıtsal olarak geçerken, bazıları ise sonradan mutasyona uğrayarak hastalığa yol açabilir.
- Çevre : Çevreniz bu durumların gelişmesinde önemli bir etken olabilir. Kirliliğe, kimyasallara ve toksinlere maruz kalma, belirli enfeksiyon türleri ve hatta nerede yaşadığınız bile bir rol oynayabilir (örneğin, ne kadar güneş almayan yerde yaşarsanız o kadar düşük D vitamini seviyelerinin bunama tipi hastalıklarla bağlantısı vardır).
- Tıbbi geçmiş : Tıbbi geçmişiniz ve geçmişteki sağlık olaylarınızın hepsi nörodejeneratif hastalıkların gelişmesinde rol oynayabilir. Bazı nörodejeneratif durumlar belirli tıbbi olaylar nedeniyle ortaya çıkabilir veya bunlar nedeniyle kötüleşebilir. Bazı örnekler arasında kanser, belirli enfeksiyon türleri, baş yaralanmaları geçirip geçirmediğiniz ve daha fazlası yer alır.
- Alışkanlıklar, rutinler ve seçimler : Beslenme alışkanlıkları, alkol ve tütün tüketimi, günlük egzersizler gibi ve daha fazlası örnek verilebilir.